Những điểm mới của Luật viên chức

Luật Viên chức được Quốc hội nước CHXHCNVN thông qua tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XII. Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2012. Luật gồm có 6 chương, 62 điều với nhiều nội dung mới quan trọng trong việc sử dụng và quản lý đội ngũ viên chức, bao gồm:

1. Giải thích rõ khái niệm viên chức và hoạt động nghề nghiệp của viên chức:
Trước đây Pháp lệnh Cán bộ, công chức chưa giải thích rõ các khái niệm như "cán bộ", "công chức", " viên chức'. Đến Luật Cán bộ công chức năm 2008 đã phân định được thé nào là cán bộ và  công chức. Riêng khái niệm "viên chức" phải đến Luật Viên chức năm 2010 mới được định nghĩa một cách rõ ràng, làm cơ sở để phân biệt  với cán bộ và công chức. Điều 2 của luật khẳng định "Viên chức" là công dân Việt Nam được tuyển dụng theo vị trí việc làm; làm việc tại các đợn vị sự nghiệp công lập theo chế độ hợp đồng làm việc; hưởng lương từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật"

Có thể thấy sự khác biệt cơ bản của viên chức so với cán bộ, công chức chính là chế độ tuyển dụng gắn với vị trí việc làm thông qua chế độ hợp đồng lao động và lương được hưởng từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập nơi viên chức làm việc. Công chức được tuyển dụng, bổ nhiệm vào ngạch, trong biên chế Nhà nước    

Nếu như  cán bộ, công chức là cá nhân làm việc trong các cơ quan của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị -  xã hội, tức là các cơ quan mang tính chất "công", nhân danh quyền lực nhà nước thực hiện công việc của mình thì viên chức lại hoạt động thuần tuý  mang tính chuyên môn, nghiệp vụ. Điều 4 của luật nêu rõ: "Hoạt động nghề nghiệp của viên chức là việc thực hiện công việc hoặc nhiệm vụ có yêu cầu về trình độ, năng lực, kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ trong đơn vị sư nghiệp công lập theo quy định của luật này và các quy định khác cuả pháp luật có liên quan" 

 2. Luật quy định thống nhất cách hiểu về đơn vị sự nghiệp công lập:
Từ trước đến nay, cụm từ " đơn vị sự nghiệp công lập" được sử dụng trong nhiều văn bản luật khác nhau, song khái niệm về đơn vị sư nghiệp công lập lại chưa có quy định cụ thể. Với khái niệm về viên chức, luật đưa ra một điểm cơ bản cuả viên chức là làm việc trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Vì vậy cần thiết phải có một cách hiểu thống nhất về cụm từ này. Theo đó "Đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước; tổ chức chính trị; tổ chức chính trị -  xã hội thành lập theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, phục vụ quản lý Nhà nước". Đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của Luật Viên chức được chia thành hai loại, là đơn vị sự nghiệp công được giao quyền tự chủ và đơn vị sự nghiệp công chưa được giao quyền tự chủ. Việc quy định và thống nhất cách hiểu về đơn vị sự nghiệp công lập, cũng như định hướng cho các đơn vị này nhằm phát triển và phục vụ tốt nhất nhu cầu trong lĩnh vực dịch vụ công.

 3. Quy định về "chức danh nghề nghiệp" thay thế cho quy định về " ngạch" trong quản lý viên chức: 
Theo quy định của Luật Cán bộ, công chức, ngạch là tên gọi thể hiện thứ bậc về năng lực và trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của công chức. Ngạch công chức bao gồm chuyên viên cao cấp và tương đương, chuyên viên chính và tương đương,  chuyên viên và tương đương, cán sự  và tương đương, nhân viên.

Theo quy định của Luật Viên chức, vị trí việc làm: Là công việc hoặc nhiệm vụ gắn với chức danh nghề nghiệp hoặc chức vụ quản lý tương ứng, là căn cứ xác định số lượng người làm việc, cơ cấu viên chức để thực hiện việc tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập. Còn chức danh nghề nghiệp là tên gọi thể hiện trình độ và năng lực chuyên môn, nghiệp vụ trong từng lĩnh vực ngành nghề hoạt động của viên chức. Để bảo đảm mọi chế độ, chính sách đối với viên chức phải căn cứ vào vị trí việc làm gắn với chức danh nghề nghiệp của viên chức.

Trên thực tế, viên chức làm việc trong các lĩnh vực cung cấp các dịch vụ công thiết yếu cho cộng đồng như y tế, văn hoá, giáo dục, khoa học, thể dục, thể thao, giao thông công cộng... đều có các chức danh nghề nghiệp như bác sĩ, giáo viên, giảng viên, vận động viên, đạo diễn...những cụm từ chỉ chức danh tương ứng với nghề nghiệp của viên chức này trong một thời gian dài lại được quy thành các " ngạch" như đối với công chức. Có thể thấy quy định như vậy là không phù hợp với tính chất và đặc điểm lao động của viên chức, đã ít nhiều tạo nên sự hạn chế trong quản lý viên chức.Việc quy định vị trí làm việcgắn với chức danh nghề nghiệp theo quy định của Luật Viên chức đã khắc phục hạn chế đó. Việc xác định ai ở vị trí làm việc nào, thuộc chức danh nghề nghiệp nào sẽ được thể hịên trong hợp đồng lao động giữa viên chức và người đứng đầu đơn vị sự nghiệp. Việc sử dụng khái niệm" chức danh nghề nghiệp" thay cho khái niệm" ngạch" đã thể hiện sự khác nhau giữa viên chức và công chức, nhằm phân định rõ nét đặc thù của viên chức là hoạt động trong lĩnh vực chuyên môn, nghiệp vụ chứ không phải là thi hành công vụ như công chức.

4. Hoàn thiện, bổ sung các quyền và nghĩa vụ của viên chức:
 Xuất phát từ việc viên chức là người làm việc trong các đơn vị sự nghiệp công lập, do đó các quyền và nghĩa vụ của viên chức cũng tượng tự như đối với công chức. Tuy nhiên, quy định về quyền và nghĩa vụ của viên chức trong luật có phần mở rộng hơn. Do tính chất và đặc điểm lao động của viên chức là hoạt đọng mang tính chuyên môn nghiệp vụ mà không phải là thi hành công vụ như cán bộ, công chức nên các quyền của viên chức theo hướng mở hơn, tạo điều kiện để viên chức có thể phát huy được tài năng, sức sáng tạo cũng như khả năng cống hiến cho xã hội trong điều kiện tình hình mới như hiện nay. Một số quyền mới được quy định tại Điều 14( Quyền của viên chức về hoạt động kinh doanh và làm việc ngoaì thời gian quy định ) .

Cụ thể như: được hoạt động nghề nghiệp ngoài thời gian làm việc quy định trong hợp đồng làm việc, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác; được ký hợp đồng vụ, việc với cơ quan, tổ chức đơn vị khác mà pháp luật không cấm những phải hoàn thành nhiệm vụ được giao và có sự đồng ý của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập; được góp vốn nhưng không tham gia quản lý, điều hành công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh, hợp tác xã , bệnh viện tư, trường học tư và tổ chức nghiên cứu khoa học tư, trừ trường hợp pháp luật chuyên ngành có quy định khác. Song song với việc quy định về quyền của viên chức, thì các quy định về nghĩa vụ cuả viên chức cũng được quy định phù hợp với đặc điểm hoạt động nghề nghiệp của viên chức.

Nghĩa vụ của viên chức gồm nghĩa vụ chung, nghĩa vụ trong hoạt động nghề nghiệp và nghĩa vụ của viên chức quản lý. những việc viên chức không được làm.

5. Đổi mới công tác tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức:
Nếu như việc tuyển dụng công chức căn cứ vào yêu cầu nhiệm vụ, vị trí việc làm và chỉ tiêu biên chế thì với viên chức có sự khác biệt rõ nét. đó là căn cứ vào nhu cầu công việc, vị trí việc làm, tiêu chuẩn chức danh nghè nghiệp và quỹ lưong của đơn vị sự nghiệp công lập. Trong tuyển dụng, viên chức có thể được thực hiện theo hình thức thi tuyển hoặc xét tuyển. Song đối với công chức cơ bản là thực hiện theo hình thức thi tuyển. Tuổi tuyển dụng viên chức quy định chung là phải đủ 18 tuổi trở lên. Song đối với một số lĩnh vực hoạt động văn hoá, nghệ thuật, thể dục, thể thao, tuổi dự tuyển có thể thấp hơn theo quy định của pháp luật; đồng thời phải có sự đồng ý bằng văn bản của người đại diện theo pháp luật.Việc tuyển dụng, sử dụng và cơ chế quản lý viên chức theo chế độ việc làm, nhấn mạnh năng lực, tài năng bên cạnh phẩm chất, trình độ. Luật quy định về chế định hợp đồng làm việc gồm các quy định về các loại hợp đồng làm việc, nội dung và hình thức hợp đồng làm việc, chế độ tập sự và việc thay đổi nội dung, ký kết tiếp, tạm hoãn  chấm dứt hợp đồng làm việc...

Công tác quản lý viên chức cũng được đổi mới và hoàn thiện với một số điểm mới như: Việc thay đổi chức danh nghề nghiệp đối với viên chức được thực hiện thông qua thi hoặc xét tuyển. Việc đánh giá viên chức được thực hiện căn cứ vào cấc cam kết trong hợp đồng làm việc đã ký kết. Nội dung đánh giá gắn với kết quả thực hiện công việc, nhiệm vụ, tinh thần, trách nhiệm, thái độ phục vụ nhân dân...Viên chức có 2 năm liên tiếp không hoàn thành nhiệm vụ thì đơn vị sự nghiệp công lập được đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc. Việc khen thưởng, kỷ luật viên chức cũng được quy định phù hợp với đặc điểm của viên chức như: ngòai việc đựơc khen thưởng theo quy định hiện hành thì viên chức có công trạng, thành tích đặc biệt còn được xét nâng lương vượt bậc bên cạnh hình thức nâng lương trước thời hạn. Hình thức kỷ luật viên chức chỉ còn 4 hình thức ( công chức có 6 hình thức) đó là: khiển trách, cảnh cáo, cách chức và buộc thôi việc. Ngoài ra, nếu viên chức bị áp dụng một trong các hình thức kỷ luật trên còn có thể bị hạn chế thực hiện hoạt động nghề nghiệp theo quy định của pháp luật có liên quan.

6. Quy định chuyển đổi giữa viên chức và cán bộ, công chức 
Viên chức làm việc tại các đơn vị sự nghiệp công lập từ đủ 5 năm trở lên thì được xét tuyển thành công chức không qua thi tuyển. Viên chức được tiếp nhận, bổ nhiệm vào vị trí làm việc được pháp luật quy định là công chức thì quyết định tiếp nhận, bổ nhiệm đồng thời là quyết định tuyển dụng. Cán bộ, công chức được chuyển sang làm viên chức khi đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định của Luật Viên chức. Công chửc trong bộ máy quản lý, lãmh đạo đơn vị sự nghiệp công lập khi hết thời hạn bổ nhiệm mà không được bổ nhiệm lại nhưng vẫn tiếp tục làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập đó thì được chuyển sang làm viên chức. Viên chức  được chuyển sang làm cán bộ, công chức và ngược lại đều được bảo đảm các quyền lợi về chế độ, chính sách.  

                                                                          Ngọc Dậu

(Sở Tư pháp Thái Bình)